Rasprostranjenje i novi domaćini parazitne gljive Inonotus nidus-pici u Srbiji

Apstrakt

Gljive iz roda Inonotus uzrokuju belu trulež drvenastih domaćina i obuhvataju parazitske i saprotrofske predstavnike. Jedan od tipičnih parazitskih predstavnika je gljiva I. nidus-pici Pilát, uzročnik otvorenih rak-rana i bele truleži srčike lišćara. Glavni domaćini ove parazitske gljive su hrastovi, prvenstveno hrast cer (Quercus cerris L.), ali i vrste iz roda Acer, Fraxinus i drugih rodova. Prethodnih decenija nisu zabeležene veće štete uzrokovane ovom gljivom i ona je bila neprimetna u našim šumama. Međutim, tokom 2013. godine zabeležene su velike štete i širenje ove parazitske gljive na hrastu ceru, a u pojedinačnim slučajevima i lužnjaku (Q. robur L.) na pet lokaliteta u šumama kojima upravlja šumsko gazdinsvo „Vojvodinašume“ i Nacionalni park „Fruška Gora“ (Karadžić & Milenković 2015). Od 2013. godine zabeležene su značajne štete na području uže Srbije i stabla različitih drvenastih domaćina su pokazivala simptome infekcije ovom parazitskom gljivom. Detaljnim terenskim istraživanjima i monitoringom velikog broja lišarskih sastojina, prikupljeni su uzorci sa simptomatičnih stabala zahvaćenih procesima truleži koji su podvrgnuti testovima izolacije u laboratoriji. Dobijeni izolati su morfološki i molekularno analizirani i kasnije podvrgnuti testovima na reakcije oksidaze sa dodatkom galne i taninske kiseline radi određivanja tipa truleži. Zajedno sa morfologijom polnih i bespolnih plodonosnih tela na inficiranim stablima, izvršena je konačna identifikacija. Izolati su pokazivali spori rast na MEA i PDA hranljivim podlogama, u početku su bili svetli, a pri dužoj inkubaciji u mraku menjali su boju u narandžastu, smeđu, a zatim u tamno-smeđu. Posle sprovedenih reakcija oksidaze izolati su pripadali grupi 5 prema Davidson et al. (1938), ukazujući na belu trulež iz razdela Basidiomycota. Na površini plodonosnih tela, kao i u čistim kulturama bio je prisutan veliki broj kopljastih seta i na osnovu poznatih ključeva ova gljiva je identifikovana kao I. nidus-pici. Dobijeni rezultati su potvrđeni molekularnim analizama i sekvenciranjem ITS regiona. Parazitska gljiva I. nidus-pici je zabeležena na 17 novih lokaliteta u Srbiji, a pored cera i lužnjaka, nađena je na hrastu kitnjaku (Q. petraea (Matt.) Liebl.), hrastu sladunu (Q. frainetto Ten.) i bukvi (Fagus sylvatica L.). Na ceru su zabeležene značajne ekonomske štete usled truleži srčike najvrednijeg dela debla, a sličan obim šteta je zabeležen i na hrastu kitnjaku. Nalaz na bukvi predstavlja velike ekonomske i ekološke rizike, uzimajući u obzir zastupljenost i važnost ove vrste u šumama Srbije. Nalaz na hrastu sladunu predstavlja velike ekološke rizike, jer ova vrsta gradi važne zonalne šumske zajednice sa hrastom cerom. Izbegavanje mehaničkih oštećenja i uklanjanje stabala sa simptomima su preporučeni kao kratkoročne mere, dok je skraćenje i uvođenje „patološke ophodnje“ preporučeno kao dugoročna mera za smanjenje šteta od parazitske gljive I. nidus-pici.